Denizden Gelen İmparator: Hereke’de Tarihi Bir Karşılama

19. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı’yı birçok yabancı devlet başkanı ve elçinin ziyaret ettiği bilinmektedir. Bu ziyaretlerden en ilginç olanı ise Alman İmparatoru II. Wilhelm’in Osmanlı ziyaretleridir. II. Wilhelm, kişilik olarak gezmeyi sevdiğinden birçok ülkeyi ziyaret etmiş ve 1889, 1898 ve 1917 tarihlerinde üç kez Osmanlı topraklarına gelmiştir. Bu ziyaretlerin sebebi, kuşkusuz ki 19. yüzyılda İngiltere, Fransa ve Rusya’nın saldırgan politikalarına karşı, sanayi hamlelerini yeni tamamlamış olan Osmanlı Devleti’ne karşı daha dostane bir tutum sergileyen Almanya’nın izlediği politikadır.

Alman İmparatoru’nun ilk ve son ziyareti yalnızca İstanbul’a olmuştur. İkinci ziyaret ise diğerlerinden farklıdır; bu ziyaret, Alman İmparatoru’nun İstanbul dışında Suriye ve Kudüs’e kadar uzanan bir gezi gerçekleştirmesini kapsamaktadır. Bu ziyaret, ilk ziyaretten dokuz yıl sonra gerçekleşmiştir. II. Wilhelm’in 1898 tarihindeki ikinci Osmanlı ziyareti, Kudüs’te yapılmakta olan bir kilisenin açılışına katılmak istemesi nedeniyle gerçekleşmiştir. Alman İmparatoru, bu isteğini Alman elçisi aracılığıyla Sultan Abdülhamid’e ilettiğinde, Sultan bu talebi memnuniyetle karşılamıştır.

Alman İmparatoru, gerekli hazırlıkları tamamladıktan sonra 13 Ekim 1898 tarihinde İstanbul’a ulaşmak üzere yola çıkmıştır. II. Wilhelm’in gerektiği gibi ağırlanabilmesi için İstanbul’da gerekli düzenlemeler yapılmış ve kalacağı köşk hazırlanmıştır. 3 Ekim’de Almanya’dan yola çıkan II. Wilhelm ve eşinin bulunduğu gemi, 18 Ekim’de Dolmabahçe açıklarına ulaşmıştır. İstanbul’a gelen II. Wilhelm ve eşi, İstanbul’da birçok yeri ziyaret etmiş; hatta Wilhelm’in eşi Osmanlı haremini yakından görme fırsatı bulmuştur.

İlk üç gün boyunca İstanbul’da kalan II. Wilhelm ve eşi Victoria, Osmanlı İmparatorluğu’nun kurduğu ve dünyaca ünlü olan Hereke Dokuma Fabrikası’nı ziyaret etmek istemiştir. 20 Ekim günü, Şale Köşkü’nden Dolmabahçe’ye geçmiş, oradan da saltanat kayığıyla Haydarpaşa İstasyonu’na ulaşmışlardır. Burada yapılan karşılamadan sonra Alman İmparatoru ve İmparatoriçesi, beraberlerindeki heyetle birlikte Anadolu Şimendifer Kumpanyası’na ait bir trenle İzmit’e hareket etmiştir.

Haydarpaşa İstasyonu’ndan kalkan tren saat 12.00’de İzmit’e varmıştır. İzmit’te Alman millî marşıyla karşılanan II. Wilhelm ve eşinin bulunduğu kafile, trenden indikten sonra kendileri için yapılmış olan köşke geçmiştir. Burada misafirlere şerbet ikram edildikten sonra Alman Kralı ve eşi, fabrikayı ziyaret etmişlerdir. II. Wilhelm ve eşi Victoria, fabrikanın ipekli dokuma tezgâhlarının bulunduğu bölümü ile halı dokuma bölümlerini gezmiş, üretilen halılar ve işçiler hakkında bilgi almışlardır.

Ziyaretin sonunda, II. Wilhelm ve eşi Victoria’ya fabrikada dokunan çeşitli kumaş ve halılar hediye edilmiştir. Yaklaşık olarak bir buçuk saat süren ziyaretten sonra öğle yemeği için tekrar köşke geçilmiş, yemek yaklaşık bir saat sürmüştür.

Yemekten sonra köşke geçen Alman Kralı II. Wilhelm ve Kraliçe Victoria, Hazine-i Hassa Nazırı Ohannes Efendi ile Hereke Fabrikası Müdürü Akif Bey’i kabul etmişlerdir. Ohannes Efendi burada bir teşekkür konuşması yapmıştır.

Hereke ziyaretini tamamlayan Kaiser Wilhelm ve eşi Victoria, deniz yoluyla İstanbul’a dönmüşlerdir.

Alman İmparatoru Wilhelm ve eşi Victoria’nın 1898 tarihindeki bu ziyareti, Osmanlı tarihi açısından önemli bir yere sahiptir. Bu ikinci ziyaret sırasında İstanbul dışına çıkan Alman İmparatoru ve İmparatoriçesi'nin bu ziyareti, İzmit tarihi açısından da son derece önemlidir. Hereke’de kurulan fabrikayı ziyaret etmek için İzmit’e gelmeleri, aynı zamanda günümüze kadar ulaşan bir mimari eserin inşa edilmesine de vesile olmuştur.

Alman İmparatoru ve İmparatoriçesi’nin ikameti için yapılması kararlaştırılan köşkün yapımına, II. Wilhelm’in İzmit’i ziyaret edeceği kesinleştiğinde karar verilmiştir. Daha önce Hereke Fabrikası civarında üst düzey bir misafirin ağırlanabileceği tarzda bir köşk bulunmadığı, genellikle derme çatma barakaların kullanıldığı bilinmektedir.

Osmanlı Devleti’nin müttefikleri arasında yer alan Alman İmparatoru’na yakışır şekilde bir ağırlama yapılabilmesi için yol güvenliğinden köşk yapımına kadar tüm hazırlık ve tedbirler ziyaret öncesinde alınmıştır.

İmparator II. Wilhelm ve eşinin ikameti için yapılması planlanan köşkle ilgili önemli bilgiler mevcuttur. Osmanlı Arşivi’nde bulunan bir belgede, Hazine-i Hassa Nazırı Ohannes Efendi’nin Mabeyn Başkâtibine yazdığı arzda, Hereke Fabrikası’nı ziyaret etmek için müsaade alındığı; daha önce gelen yabancı misafirler için uygun bir ikamet ve ziyafet mekânı bulunmadığı, bu nedenle her defasında geçici barakalar yapılarak masraf edildiği bildirilmektedir. Bu nedenle, Hereke Fabrikası Müdürlüğü tarafından hazineye kalıcı bir köşk yapılmasının teklif edildiği anlaşılmaktadır.

Arzın devamında, yapılacak olan köşkün Hereke Fabrikası’nın bulunduğu sahilde inşa edilmesine karar verildiği ve keşif ile masraf defterlerinin çıkarıldığı belirtilmektedir. Buna göre, Alman İmparatoru ve eşinin ikameti için yapılması kararlaştırılan köşk için 42.602 kuruş harcanacağı kaydedilmiştir.

Alman İmparatoru’nun Hereke ziyareti öncesi yapımı kararlaştırılan bu köşkün inşaat süresi ve mimarı hakkında farklı görüşler ileri sürülmektedir. Bu konuda tez hazırlayan İrfan Ethem, köşkün Alman İmparatoru’nun ziyareti için Yıldız Sarayı’nda üç haftada hazırlanıp bir günde Hereke sahiline monte edildiğini ve mimarının Raimondo D’Aronco olduğunu belirtmektedir.

Konu üzerine çalışan Kürşad Karacagil ise köşkün Yıldız Sarayı’nda demonte şekilde hazırlanıp Hereke’de monte edildiğini savunmakta, mimar olarak ise Sarkis Balyan ismini vermektedir. Bu çalışmalardan da anlaşıldığı üzere, köşkün Yıldız Sarayı’nda hazırlanıp Hereke sahilinde monte edildiği düşünülmektedir.

Alman İmparatoru ve eşinin ikameti için hazırlanan köşk hakkında dönemin basınında, özellikle İkdam gazetesinde önemli bilgilere yer verilmiştir. Buna göre; köşk, giriş, salon ve odalar olmak üzere üç bölümden oluşmakta ve tamamen ahşaptan inşa edilmiştir. Çatısı hafif eğimli olan köşkün denize ve karaya açılan birçok kapısı mevcuttur.

Köşkün döşemeleri tamamen Hereke Fabrikası’nda üretilmiş, salondaki döşemelerde kırmızı ve yeşil renkler ağırlıklı olarak kullanılmıştır. Pencerelerde ise değerli kumaş ve perdeler tercih edilmiştir. Köşkün kapısının iki yanına küçük süs havuzları yapılmış, bahçesine de kavak ağaçları dikilmiştir.

Alman İmparatoru ve eşinin ziyareti için prefabrik tarzda yapılan bu köşk, Hereke Fabrika-i Hümayun Köşkü olarak anılmakla birlikte, Kayser II. Wilhelm Köşkü ve yapım tekniğinden dolayı Çivisiz Köşk olarak da isimlendirilmektedir.