AHMET ZUHURİ DANIŞMAN VE ÜSKÜBÜ GEZİSİ (10 KASIM 1933) Doç. Dr. Fatih

Türkiye Cumhuriyeti’nin en önemli kültür kurumlarından biri kabul edilen Halkevleri
genç cumhuriyeti en kısa sürede muasır medeniyetler seviyesine çıkarmak amacıyla ve
Atatürk’ün isteği ile 1932 yılından itibaren yurdun büyük kısmında açılmışlardır. Dokuz şube
olarak örgütlenmiş Halkevleri, halkın bilgi ve kültür seviyesini yükseltmek için çalışmışlar
yapmışlar ve bunda da oldukça başarılı olmuşlardı. Bu 9 şubeden biri de Dil-Edebiyat ve
Tarih şubesiydi. Bu şubeye bağlı çalışan “Tarih Kolu”nun görevleri arasında bulunduğu yerin
sınırları içindeki tarihi eserlerin tespit edilmesini sağlamak ve bunun için yüzey araştırmaları
yapmak, korunmasını sağlamak; bu eserlerin önemi ve özellikleri hakkında bölge halkını ve
yöneticilerini aydınlatmak, tarihi eserlerin hususiyetini anlatan broşür veya kitap bastırmak
gibi görevleri vardı.
Bu kapsamda Bolu Halkevi Dil-Edebiyat ve Tarih Şubesi’nin Tarih Kolu 10 Kasım
1933 Cuma günü, o dönem genç bir öğretmen olan Bolu Erkek Orta Mektep Muallimi Ahmet
Zuhuri Danışman önderliğinde Bitinya (Bithynia) bölgesinin en önemli şehirlerinden
Düzce’ye bağlı Üskübü (Prusias Ad Hypium) kasabasına bir gezi düzenledi ve yüzey
araştırmasında bulundu.
Gezi ekibi 8 öğretmen ve 14 orta mektep öğrencisinden oluşuyordu. 10 Kasım 1933
Cuma günü, Bolu’da havanın yağmurlu ve soğuk olmasından ötürü geziden vazgeçilmesi
düşünüldü. Ancak öğrencilerin tarihi bir öneme sahip bu harabeleri görmek istediklerini
ısrarla söylemeleri üzerine sabah 8’de bir kamyonetle Bolu’dan Üskübü’ye doğru yola çıkıldı.
Son birkaç gündür şiddetli yağıştan ötürü Bakacak mevkiinde heyelan meydana geldiğinden
heyet yolun 100 metrelik bir kısmını araçtan inerek yürüdü. Heyet, saat 12.30’da Düzce’ye
ulaştı ve öğle yemeğini şehir merkezinde yedi. Yemekten sonra Ahmet Zuhuri Danışman o
esnada Düzce’de bulunan İstanbul Eserler Müzesi araştırma memuru Necdet Bey ile
Üskübü’nün ve Bolu’da Hisar mevkiinde bulunan tarihi eserlerin tarihteki önemi üzerine
konuştu. Sonra heyet Düzce şehir merkezine 12 kilometre uzaklıkta bulunan Üskübü’ye
gitmek için yola çıktı. Üskübü’de ilk olarak su kemerleri gezildi ve incelemelerde bulunuldu.
Oradan da antik tiyatroya geçildi. Ahmet Zuhuri Danışman burada hem tiyatro hakkında hem

de Bitinya tarihi hakkında bilgiler verdi. Diğer tarihi eserlerde incelendikten sonra heyet
akşama doğru Bolu’ya hareket etti. Danışman bu gezi esnasında su kemerlerinin, antik
tiyatronun, Roma köprüsünün, kale kapısının, surların ve birçok tarihi eserin fotoğrafını çekti
ve kayıt altına aldı.
Ahmet Zuhuri Danışman’ın bu geziden sonra kaleme aldığı kitap, Bolu Halkevi’nin 2
numaralı neşriyatı olarak “Üskübü Harabeleri (Prusias Ad Hypium)” adıyla 1934 yılında
yayınlandı. Kitapta Bitinya ile ilgili bilgiler, Üskübü’deki eserlerin tarihsel önemi ve yüzey
araştırması esnasında aldığı notlar bulunmaktadır. 22 sayfadan oluşan eserde 8 de fotoğraf
mevcuttur. Ahmet Zuhuri Danışman kaleme aldığı bu kitapçıkta Üskübü’nün tarihsel önemini
vurgulamış ve tarihi eserlerini anlatmıştır. Ayrıca bölgenin coğrafi konumunun öneminden de
bahsetmiştir. Kitabın son kısmında Üskübü’den ayrılışlarını masalsı bir şekilde şöyle
anlatmaktadır:
“Üskübü madalyalarıyla şöhret almış bir kasabadır. Kasabanın içinde neresini 20
santim kazarsanız muhakkak surette ziynete müteallik bir şeyin çıktığını görürsünüz. Bilhassa
üzerine resimler hak edilmiş kıymetli taşlar, madalyalar, altın yapraklar, destiler, yazılı
taşlar, irili ufaklı heykeller her gün çıkarılıp durmaktadır. Ziynet eşyası bu kadar mebzul olan
bu şehrin vakti ile zengin ve müreffeh yaşamış bir millete ait olduğuna inanmamak imkân
haricindedir. Üskübü’nün bir bahçe ve eğlence şehri olduğu, zengin prenslerin vakitlerini
burada av ve eğlence ile geçirdikleri herhalde muhakkak olsa gerektir. Üskübü’nün cenup
tarafında çıkarılan çocuklu kadın heykeli emsaline pek az tesadüf edilebilen nefis bir sanat
eseridir. Bu heykelin bir fotografisini derç ediyorum. Üskübü’de muhtelif devirlere ait pek çok
altın paralar da çıkarılmaktadır. Günümüz akşam olmuştu ve saat 3,5 ta yola çıkarsak ancak
Bolu’ya gece yarısı gidebilirdik. Çok misafirperver olan ve bizi gece evlerinde alıkoyma için
ısrar eden Üskübülülere teşekkür ettik. Sabahleyin mektebimize yetişebilmek için hemen
hareket etmek mecburiyetinde olduğumuza güçlükle inandırabildik. Bizi teşyi etmeye gelmiş
birçok Üskübülüler arasında kamyonumuza bindik. Üskübü’den ayrılıyoruz. Efsaneler
diyarını arkada bırakıyoruz…
Biz yola çıkar çıkmaz bulutlar arasından güneş sıyrıldı. Üskübü tepeleri akşam güneşi altınla
yıkanıyor. Tam Melen suyu üzerindeyiz. Uzaktan Üskübü semiramisin bahçelerini andırıyor.
Top ağaçlar arasında beyaz ve şirin evler gölgeleniyor. Ağır ağır ovayı dolaşan Melen
üzerinde tarihin akislerini seyrediyoruz. Melen suyu üzerinde Bitinya prenslerinin gölgeleri
dolaşıyor. İşte ricat eden onbinler kafilesi…
Harmanilerini omuzlarına atmış Bitinya kızları Melen’den destilerini dolduruyorlar ve biz bu
yaşanmış maziyi Melen köprüsü üzerinden seyrediyoruz. Onların teneffüs ettikleri havayı

bizde teneffüs ediyoruz. Kral Prusyas’ın harp arabalarının koştuğu yerlerde şimdi bizim
otomobil izlerimiz görünüyor. Devirleri hayalen takip ediyor ve uzaklaşıyoruz.”
Peki kimdir Ahmet Zuhuri Danışman? Şimdi de onun hakkında bilgi verelim.
Eğitimci, yazar ve siyasetçi olan Danışman ”1902’de Bolu’nun Çukur Mahallesi’nde
doğdu. Babası Ahmet Efendi, annesi Zübide hanımdır. 1920 yılında Mehmet Nuri-Şahine
kızı Fatma Hamdune (1906) hanımla evlendi. Süheyla (1926-1946), Selma (1928] ve Meral’
(1934) in babasıdır. Sultaninin 10’uncu sınıfına kadar eğitim gördü. 13 Ekim 1919’da
Bolu Sancağı Tahrirat Kalemi Muid Kâtip Vekili olarak devlet hizmetine girdi. 7 Aralık
1919’da Bolu Sancağı İdare Meclisi İkinci Katibi oldu. 1 Ekim 1921’de Bolu Medresesi
tarih-coğrafya müderrisliğine, 20 Kasım 1924’te Bolu Kız Sanayi Okulu tarih-coğrafya
öğretmenliğine, 1 Eylül 1926’da Giresun Erkek Ortaokulu tarih-coğrafya öğretmenliğine,
1 Eylül 1927’de Gaziantep Ortaokulu tarih-coğrafya öğretmenliğine, 19 Eylül 1931’de
Bolu Kız Öğretmen Okulu’na, 19 Ekim 1932’de Bolu Erkek Öğretmen Okulu’na, 5 Şubat
1936’da Ankara Gazi Lisesi’ne, 19 Kasım 1937’de Ankara Müzik Öğretmen Okulu’na, 19
Eylül 1938’de Ankara 3 üncü Ortaokulu Müdürlüğüne, 8 Ekim 1942’de Ankara 4 üncü
Ortaokulu Müdürlüğüne atandı. Ankara 4 üncü ortaokulu tarih-coğrafya öğretmeni ve
müdürü bulunduğu sırada IX. Dönem seçimlerine katıldı. Yapılan seçimde 81.580 oyla
Bolu’dan milletvekili seçildi. Kitaplık ve Millî Eğitim komisyonlarında çalıştı. Meclis
Kitaplık Komisyonu’nun başkanlığını yaptı. Terfi edemeyen öğretmenler konusunda sözlü,
ortaokulların yönetimine dair yazılı sorusu, memur aylıkları, ilkokul öğretmenlerinin
kadroları hakkında kanun teklifleri, Genel Kurulda değişik 7 konuda konuşmaları vardır.
XI. Dönemde de Bolu’dan milletvekili seçilen Ahmet Zuhuri DANIŞMAN, Yassıada Yüksek
Adalet Divanı’nca Anayasayı çiğnediği suçlaması ile 6 yıl ağır hapis cezasına çarptırıldı.
Emekli yaşamını sürdürdüğü sırada 11 Mayıs 1972’de öldü. Zincirlikuyu Mezarlığı’nda
toprağa verildi. Tarih alanında yazdığı 13 kitap ve birçok makalesi bulunmaktadır. Değerli
81Düzce Haber okuyucuları bu haftada bize ayrılan sütunları fazlasıyla doldurduk. Haftaya
yeni bir Düzce yazısıyla karşınızda olmak dileğiyle…