DÜZCE’DE KIRIM TÜRKLERİ (TATARLAR)
Değerli okurlar bu haftaki yazımızda Düzce’deki Kırım Türklerinden bahsedeceğiz. 1783'te Kırım Hanlığı'nın Rusya tarafından ilhak edilmesiyle birlikte Kırım Türklerinin acı dolu günleri başlamış oldu.
Doç. Dr. Fatih Özçelik
-
İlhakla birlikte zaman içerisinde Kırım Türkleri kendi vatanlarında azınlığa düşmüşlerdi. Ancak her türlü Rus baskısına ve zorbalığına rağmen ata topraklarını terk etmemek için direniyorlardı. 1853-1856 Osmanlı-Rus Savaşı ilhaktan sonra Kırım’da yeni oluşan tüm dengeleri alt üst etti. Osmanlı Devleti, İngiltere ve Fransa’nın yardımlarıyla Rus Çarlığını büyük bir yenilgiye uğrattı. Yenilen Rus Ordusu kış şartlarının kendisine sağladığı avantajı kullanarak Kırım’ın kuzeyine çekildi ve imha olmaktan kurtuldu.
Bu savaşın kaybedeni Ruslar gibi gözükse de asıl kaybedeni Kırım Türkleri ve Kafkasyalı Müslümanlardı. Rus Çarı II. Aleksandr Nikolayeviç yenilginin nedenlerinden birinin de Kırım Türkleri ve Kafkasyalı Müslümanlar olduğunu ileri sürdü ve bu iddiasını bahane ederek Rus Çarlığının bütün kuvvetlerini bu iki yakın coğrafyaya yığdı. Rus Ordusu hem Kafkasya’da hem de Kırım’da büyük katliamlar ve sürgünler gerçekleştirdi. Her iki coğrafyada soykırım suçu işledi. Kafkasya’dan ve Kırım’dan Osmanlı elindeki topraklara acı ve gözyaşı dolu kitlesel göçler başladı.
İleride Düzce’ye yerleşecek Kırım Türkleri de 1856’dan sonra Osmanlı Devleti tarafından Silistre, Balçık ve Mangalya gibi Güney Dobruca’daki bazı şehirlere yerleştirildiler. Düzceli Kırım Türkleri bugün Bulgaristan ve Romanya sınırları içinde kalan yeni vatanlarına henüz yeni alışmış iken 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi(93 Harbi) patlak verdi. Rus Ordusu Batı’da İstanbul’daki Yeşiköy’e Doğu’da ise Erzurum’a kadar geldi.
Osmanlı Devleti’nin 93 Harbi’ndeki bu yenilgisi üzerine Düzceli Kırım Türklerine yeniden göç yolu gözüktü. Zorlu ve acıklı bir yolculuktan sonra İstanbul’a ulaşmayı başardılar. Osmanlı Devleti gelen göçmenleri Muhacirin Komisyonları vasıtasıyla Anadolu’nun çeşitli yerlerine yerleştirdi. Düzceli Kırım Türklerinin Düzce’ye yerleşme serencamının en kısa özeti böyledir değerli okurlar. En acı olan şu ki bir nesil şartları çok ağır iki muhacirlik yaşamıştır.
Düzce’ye yerleşen “Tatar” ve “Nogay” olarak da adlandırılan Kırım Türkleri Düzce’ye göç etmeden önce şehirler ve kasabalarda yaşıyorlardı. Şehirli olmaları ve geçimlerini esnaflık ve zanaatkarlıkla sağlamaları sebebiyle şehir merkezine yerleştirildiler. Bu nedenle Kırım Türklerinin Düzce’de köy yerleşimleri yoktur.
Düzce’ye yerleşen Kırım Türkleri Nusrettin, Şerefiye ve Hamidiye mahallelerini kurdular. Çay mahallesinin ise temelini attılar. Kendilerini Düzce’ye yerleştiren Sultan II. Abdülhamid’e şükranlarını ifade etmek için Düzce’nin kuzeyinde kurdukları bu yeni mahalleye “Hamidiye” adını verdiler. Nusreddin mahallesini kurarak kasabanın kuzey doğuya doğru, Hamidiye mahallesiyle de Kuzeye doğru gelişmesini sağladılar. Düzce’nin kasaba hüviyetinden çıkıp şehre dönüşmesini uyguladıkları yerleşim planlarıyla sağladılar. Osmanlı Anadolu’suna nispetle daha ileri olan Osmanlı Rumeli’sindeki şehirleşme anlayışını Düzce’ye getirdiler.
1896 yılında Nusreddin mahallesinde 62 hanede 310, Hamidiye mahallesinde 64 hanede 410, Şerefiye mahallesinde 53 hanede 411 Kırım Türkü yaşıyordu. 1913 yılına gelindiğinde ise Düzce’deki etnik guruplar arasında nüfus bakımından 6. sıradaydılar. Bu tarihte Düzce’de 650’si erkek ve 592’si kadın olmak üzere 1242 Kırım Türkü yaşamaktaydı.
Kırım ve Dobruca’daki atalarından kalma gelenek ve göreneklerini yaşatan Kırım Türkleri, aile hayatı olarak her zaman örnek bir hayat sergilemişlerdir. Yukarıda da dediğimiz gibi Düzce’nin sosyo-kültürel dünyasının ayrılmaz bir parçası olmuşlardır.
İdareye hiç bir zaman zorluk çıkarmadıkları gibi Düzce kazasının ekonomik hayatına d…
