OSMANLI YOL SİSTEMİ İÇERİSİNDE DÜZCE VE SEYYAHLAR

Osmanlı Devleti hem Rumeli hem de Anadolu topraklarında ülkenin dört bir tarafına
ulaşan ve düzenli olarak işleyen bir yol sistemi kurmuştur. Bu yol sistemi İstanbul merkez
olmak üzere Anadolu ve Rumeli’de sağ, sol ve orta kol olarak üç ana güzergâhtan
oluşmaktaydı. Güzergâhlar geniş ana yollar ve bu ana yollara bağlı tali yollardan meydana
gelmekteydi. İşte Düzce’de bu yol sistemi içerisinde Anadolu tarafında bulunan hem orta hem
de sol kol güzergâhı üzerinde bulunmaktadır. Orta kol: Üsküdar-Gebze yolunu takip ederek
Sapanca, Hendek, Düzce, Bolu, Tosya, Merzifon, Tokat, Sivas, Malatya, Harput, Diyarbakır,
Nusaybin, Musul ve Kerkük üzerinden Bağdat’a ulaşırdı. Sol kol ise orta kolla Merzifon’a
kadar aynı güzergâhı takip eder buradan Ladik, Niksar, Şiran, Kelkit, Aşkale, Erzurum
üzerinden Hasankale’ye ulaşırdı. Hasankale’de yol ikiye ayrılır, bir kol Kars’a bir kol da
Tebriz’e giderdi.
Düzce bulunduğu bu konum açısından Osmanlı tarihinin her döneminde ekonomik,
askeri ve sosyal açıdan önemli bir yere sahip olmuştur. Bağdat yolu diye de adlandırılan ve
çok işlek bir ticaret yolu olan orta kol sayesinde XVI. yüzyıldan itibaren Düzce canlı bir ticari
hayat söz konusudur. Öncesinde sadece önemli bir yol güzergâhı üzerinde bulunan ve çevre
köylerin pazar yeri olarak kullanılan Düzce, yavaş yavaş büyümeye başlamıştır. Yolcuların ve
tüccarların ihtiyaçlarını karşılamak için hanlar yapılmıştır.
Düzce’nin önemli yollar üzerinde olması birçok seyyahın da bölgeden geçmesini
sağlamıştır. Bu seyyahlar çeşitli dönemlerde gerçekleştirdikleri yolculuklarına binaen Düzce
tarihine ışık tutacak bilgiler vermişlerdir. Osmanlı dünyasının meşhur gezgini Evliya Çelebi,
Osmanlı coğrafyasının büyük kısmını görevli olarak gezmiş ve yol izlenimlerini on iki ciltlik
eserinde anlatmıştır. XVII. yüzyıl ortalarında biri 1646 yılında diğeri de 1656 yılında olmak
üzere iki kez de Düzce’den geçmiştir. Evliya Çelebi’den başka Düzce’den geçen Fransız
seyyah Jean-Babtiste Tavernier Düzce(Tusce Bazar) için Hendek/Concoli’den sonraki menzil
olduğunu ve iki hanı bulunduğundan bahseder. 1740’da İngiliz Seyyah Richard Porocke
buradan geçmiş ve seyahatnamesinde Üskübü’nün tarihi zenginliğinden söz eder.
1747’de Sieur de la Boullaye I. Mahmud döneminde Düzce’den geçti. Düzce’de küçük
bir kervansarayın olduğundan bahseden Boullaye, Bolu ile Düzce’nin arasını sekiz saat,
Düzce ve Hendek arasını yedi saat mesafede olduğunu belirtir. XIX. Yüzyılda da

birçok batılı seyyahın yolu Düzce’den geçmiştir. Teğmen William Hende, Sir Ker Porter,
Charles Felix Marie Texier, J. Baillie Fraser, Eugene Bore, W.F.Ainsworth ve Xavier
Hammaire de Hell Düzce ve Üskübü hakkında bilgiler vermektedirler.
İran, Ermenistan, Gürcistan, Doğu Anadolu’ya Mezopotamya gibi yerleri gezen Sir
Ker Porter, 25 Kasım 1819'da, Düzce’ye geldi. Geçmiş olduğu sık ormanlık arazinin kendisini
büyülediğini yazmaktadır. Yağmur nedeni ile balçık hale gelen yoldan ilerleyerek, Düzce’ye
varır. Düzce’yi seyahatnamesine “Doozchee” diye yazmıştır. Üskübi’den getirilmiş eski eser
parçaları dikkatini çekmiştir. Tatar görevlinin kaldığı, atını değiştirdiği menzilhâne önünde
eski bir sütunu da gördüğünü söyler. Geceyi Düzce’de geçiren Ker Porter, uçsuz bucaksız
orman içinde Düzce’den ayrılır. Çevredeki köylülerin tarım yaptıklarını anlatan Ker Porter,
onların iyi ürün ürettiklerini de yazar.
X.H. de Hell’in beraberindeki ressam arkadaşı Jules Lauren Üskübü’nün birkaç
resmini yaptı. 1856’da Bolu’dan Düzce’ye gelen A.D. Mordtmann Düzce ile ilgili olarak
ormanın içinde 60 kadar binası ve bir cami olduğundan, tütüncülükle uğraşıldığından ve
köyün mezarlığının batısında olduğundan bahsetmektedir. Seyyah Körpeçlerden sonra Melen
Çayı’nı geçerek Prusias’a vardığını ve kendisini kahvehanede otururken rastladığı bir Rum’un
gezdirdiğini söyler. Harabelere oldukça ilgi gösteren seyyah Üskübü’yü 120 evli, tütüncülükle
uğraşan bir Türk şehri olarak tanımlamaktadır. Seyyah yoluna devam ederken Gümüşabad’da
bir handa dinlenir, orada yürüyerek yolculuk yapan yorgun askerlere rastlar ayrıca
Gümüşabad’ın nahiye müdürü ile ocakbaşı sohbeti yaparak ayrılır.
1861’de Fransız ilim adamlarından Georges Perrot Prusias ad Hypium’u görmek için
mimar Edmond Guillaume, doktor Jules Delbet ile birlikte Ereğli, Akçaşehir üzerinden
Üskübü’ye geldi. Perrot şehirde antik eserlerle ilgili olarak bilgi toplar ve Roma devrinde
şehirde sakin kabileleri gösteren bir kitabe bulur. Üskübü Ağası Hacı Mehmed İbrahim Efendi
ile görüştükten sonra Düzce’ye geçerek nahiye müdürü ile görüşür ve oradan şehrin
güneyindeki Beyköy’e giderek Uğur Suyu kenarındaki tepede yer alan kaleyi inceler, daha
sonra da Bolu üzerinden Ankara’ya geçer.
XVIII. yüzyılda Bartınlı İbrahim Hamdi, Kâtip Çelebi’nin Cihannüma’sına benzer bir
eser yazmıştır. Bu eserde Düzce ve civarı ile ilgili de bilgiler vermektedir. Düzce ile ilgili
Üskübü’nün güneyinde, Bolu’dan bir menzil batıda yirmi köylü bir kaza demektedir. Bartınlı
İbrahim Hamdi, “Düzce’de haftada bir pazar kurulur, pirinci ve kaymağı lezzetlidir.
Güneyinden Uğur Suyu denilen bir nehir akar ve Eflanlu/Efteni Gölü’ne dökülür, Düzce
Pazarı denilen yer ana yol üzerindedir, Düzce Pazarı’nın etrafındaki dağlarda köyler

bulunur, Pazar kurulan yer şehirdeki hanların yakınındadır, ayrıca Düzce’de yetiştirilen
pirinç Melen’den gelen su ile sulanır ve pirinci kırmızı olur, halkı manda yetiştirmektedir”
der. Bu bilgiler Düzce ve çevresinde ekonomik hayatın şekillenmesinde coğrafi şartların, su
kaynaklarının ve iklimin ne kadar belirleyici olduğunu göstermesi bakımından da önemlidir.