MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE DÜZCE (VII)

Değerli 81Düzce Haber okuyucuları, geçen hafta kaldığımız yerden yazımıza devam
edelim. 19 Temmuz günü Düzce Jandarma Bölük kumandanı Rasim komutasında bir müfreze
konu ile ilgili görevlendirilmiş fakat Karasu’daki Rumların da aralarında bulunduğu bine
yakın ayaklanmacı tarafından baskına uğrayarak etrafları sarılmıştı. Bu sırada Bolu’da
Mülazım Fikri’nin ayaklanmacılar tarafından sıkıştırıldığı duyulmuş Jandarma Tabur
Kumandan Vekili Yüzbaşı Şevket Turgut komutasındaki yüz kişilik kuvvet atlı arabalarla
Nüfren’deki kuvvetleri kurtarıp asileri yola getirmek amacı ile Düzce’ye gitmişlerdir fakat
stratejik hatalar nedeni ile başarı sağlanamamış, Jandarma bölük komutanı Rasim ve
kuvvetleri ise kuşatmayı akşama doğru zorlukla yararak geri çekilmişlerdir. Çerkes
Ethem’den kaçan söz konusu kişiler, Düzce ve yöresinde Maan Ali liderliğinde halkı
kışkırtarak tekrar bir ayaklanmanın ortaya çıkmasında etkili olmuşlardır. Bu ayaklanma 19
Temmuz 1920’de Hendek’in Nuh ve Akıntı Köylerinde başlamıştır.
Bolu mutasarrıfı Halil Bey, Düzce olaylarının giderek önem kazandığının farkına
varmış, gönderilen kuvvetlerin başarılı olamamasına da şüpheli bakmaya başlamıştır. Ayrıca
merkezde ayaklanmacılar ile mücadele edecek yeterli sayıda asker bulunmuyordu. Bunun
üzerine Ankara Dâhiliye Nezareti’ne 21 Temmuz’da bir telgraf göndererek konu ile ilgili bilgi
vererek durumun önemine dikkati çekmiş ve takviye güç istemiştir. Dâhiliye Nezareti de
durumla ilgili olarak Erkan-ı Harbiye Riyaseti’ne, Kastamonu ve Geyve Mutasarrıflıklarına
bilgi vermiştir. Bu arada bölgeye Fuad Bey arabulucu olarak gönderilmiş ve ayaklanmacılar
ile öncelikle anlaşmanın yolları aranmıştır. Gerekli görüşmelerde bulunduktan sonra Fuad
Bey ayaklanmacılarla ilgili görüşlerini 24.Fırka kumandanlığına bildirmiş, ayaklanmacıların
barışma şartlarını belirttikten sonra kişisel görüşünü ayaklanmacılara güvenilemeyeceği fakat
kısa süre için de olsa anlaşmanın uygun olacağı şeklinde açıklamıştır. Bolu Mutasarrıfı Halil
Bey ile Binbaşı Nazım Bey de Fuad Bey ile aynı görüşü taşımaktadırlar.
Söz konusu girişim ve düşünceler bağlamında Fuad Bey ayaklanmacılar ile 24
Temmuz’da ayaklanmacıların verdikleri zararları ödemeleri, bundan sonra kendi işleri ile
meşgul olacakları ve devletin aldığı tedbirlere uyacakları gibi şartlar çerçevesinde anlaşıldı.
Bolu Mutasarrıfı Halil Bey ve Mürettep Fırka Kumandanı Binbaşı Nazım antlaşma şartlarını
beğenmemiş ve ayaklanmacılara güvenilemeyeceğini bildirmişlerdi. Bu gelişmeler
çerçevesinde Halil Bey 26 Temmuz’da yaylı bir araba ile şartların uygulanabilmesi için
gerekli tedbirleri almak ve yerinde incelemelerde bulunmak amacı ile Düzce’ye hareket
etmiştir. Bu sırada Düzce ve yöresinde Yunan askerinin Sakarya sınırına dayanmış olmasının
verdiği heyecan ve psikoloji hâkimdi.
2 Ağustos’tan beri Düzce’de ayaklanma söylentileri ortaya çıktığı andan itibaren
Kuva-yı Milliye’nin Çerkes süvarileri ortadan kaybolmuş, Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi
Kürtzade Mehmed Bey ailesinin hasta olduğunu ileri sürerek Otluoğlu Köyü’ndeki çiftliğine
çekilmiş, 4 Ağustos’ta Belediye Reisi Hüseyin Remzi Bey’in Akçakoca’ya sığındığı haberleri
halk üzerinde bir heyecana ve ayaklanma beklentisinin ortaya çıkmasına neden olmuştu. Bu

söylentiler nedeni ile müfreze geceleri daha korunaklı olan Konuralp’e gidiyor gündüzleri
Düzce’ye geri dönüyordu. Bu durumda ayaklanmacılar amaçlarını gerçekleştirmek amacı ile
yeni bir plan yaparak müfrezenin gafil avlanmasını sağlamak için güvenilir beylerden birinin
evinde bir gece ziyafet düzenlemişler ve Düzce Kaymakamı, Bolu mutasarrıflığı Jandarma
Komutanı Binbaşı Şevket Turgut ve Müfreze Komutanı Abdurrahman Bey gibi kişileri davet
etmişlerdir. Ziyafet erken saatlerde başlayınca müfreze Konuralp’e gidememiş ve Parmaksız
Nazif yönetimindeki üç yüz kadar ayaklanmacı sabaha karşı müfrezeye baskın
düzenlemişlerdir. Baskının hemen ardından Kaymakam vekili Abdülkerim Bey, Binbaşı
Şevket Turgut, Düzce Jandarma Bölük Kumandanı Yüzbaşı Rasim ve Düzce Mevkii
Kumandanlığına mensup askeri birliğine bağlı ve geçici olarak Düzce’de bulunan subaylar ve
erler tutuklanmış bunlara ait miri ve şahsi eşyalar yağma edilmiştir. Düzce’yi işgal eden
ayaklanmacıların bir kısmı Bolu’ya bir kısmı da Adapazarı yönünde ilerleyerek ayaklanmayı
yaymaya çalışmışlardır.
Ayaklanmacılar 10 ve 11 Ağustos’ta BMM’ye bir telgraf göndererek
ayaklanmacıların daha önceki Kaymakam Dr.Abidin Bey’in bölgedeki Abazalar ve
Çerkeslerin Kuva-yı Milliye tarafından yok edileceği şeklinde beyanat verildiği bu yüzden
daha önceki olaylardan hiç kimsenin sorumlu tutulamayacağı ifade edildikten sonra BMM
tarafından bu yönde karar alınırsa ayaklanmanın önüne geçilebileceğini ifade etmektedirler.
Ayaklanmacılar Bolu’ya gönderdikleri telgrafta Bolu’da tutuklu bulunan hemşerilerinin
salınmasını istiyorlar ve Bolu Mutasarrıfı Halil Bey ile Binbaşı Nazım’ı görüşmek üzere
Düzce’ye davet ediyorlardı.
Düzce’de herhangi askeri birliğin bulunmayışını da fırsat bilen ayaklanmacılar
Düzce’ye doğru ilerleyerek kenti ele geçirdiler fakat Bolu tümen Komutanı Binbaşı Nazım
Bey’in gönderdiği tabur karşısında tutunamayarak Nuhviran Boğazına doğru kaçan ve burada
da dağılan ayaklanmacıların bir bölümü garp cephesi Komutanlığı’na teslim olmuşlardır.
ayaklanmanın bastırılmasından sonra Garp Cephesi komutanı Ali Fuat bile Paşa 24.Tümen
komutanı Kazım Bey’i bölgede asayişi korumak ile görevlendirmiştir. Bir süre olaylar
durulmuştur. 7 ağustos 1920 gecesi Düzce Çerkes Beyleri düzenledikleri şölene Düzce
Kaymakamını ve bolu Jandarma Komutanı gibi görevlileri şölene davet etmişlerdir. Bunu
fırsat bilen Maan Ali ve damları sabaha karşı Düzce’ye girdiler ve kenti denetim altına aldılar.
Ve ayaklanmayı Adapazarı ve Bolu’ya da yayma çabasında oldular. .
Düzce Kaymakamlığına Dr. Abidin Bey tayin olmuştu. Ethem’in Yozgat isyanını
bastırmasına katılan Düzceli Çerkesler ile ganimet ve yağma nedeni ile arası açılınca söz
konusu kişiler Düzce’ye geri dönmüşlerdir. Dr. Abidin Bey bu Çerkesler aleyhinde ve sert
tavırlar gösterince Çerkes Ethem’in hışmından kaçan Maan Ali Hendek, Nuhviran, Bıçkı ve
Efteni Abazalarının kışkırtarak tam da Yunan askerinin Anadolu’ya ilerlediği sırada ikinci bir
ayaklanmanın Düzce’de patlak vermesine neden olmuştur. 19 Temmuz-23 Eylül 1920
tarihleri arasında Abaza Beyleri’nin katıldığı isyan Düzce ve çevresini etkisi altına almıştır.
Ayaklanmacılar Düzce’yi basarak askeri ve mülki erkanı etkisiz hale getirerek ayaklanmayı
Bolu’ya doğru yayma amacı ile ilerlemeye başladılar. Şehir ayaklanmacılar tarafından
basılınca Nazım Bey ve mutasarrıf Halil Bey bolu merkezi terk etmişlerdir.

Ayaklanmacıların Düzce Kaymakam vekilliğine tayin ettiği Kadı Kemaleddin
TBMM’ye eski kaymakam 11 Ağustos’ta Dr. Abidin’i suçlayan bir telgraf göndermiş ve
Ankara’yı oyalamayı amaçlamıştır. Binbaşı Nazım Bey’in beklediği yardım gelir gelmez
harekete geçilmiştir. Kılıçali Cafer Bey, Yüzbaşı Mustafa, Çolak İbrahim ve Sarı Efe Edip
Bey’in kuvvetleri Düzce’ye girerek şehirde asayişi sağlamışlar bu sırada Karasulu Binbaşı
rüştü (Kobaş) ve Fuad (Carım) Bey’ler de Abaza eşrafı ile görüşerek silahlarını teslim
etmelerini sağlamışlardır. İkinci ayaklanmacıların üzerine Eskişehir, Bilecik ve Uşak’tan
takviye birliklerin gönderilmesi ile bir şey yapamayacaklarını anlamışlar ve hareketlerine son
vermişlerdir. Bu duruma Ali Fuat Paşa’nın Abazalar ile görüşmek için gönderdiği aracıların
da katkısı olduğunu söylemek mümkündür. Değerli 81Düzce Haber okuyucuları bu hafta da
bize ayrılan sütunun sonuna geldik. Haftaya yazımıza kaldığımız yerden devam edeceğiz…