DÜZCE’NİN ESKİ VE YENİ ŞEHİR MEZARLIĞI

Düzce de tipik bir Anadolu şehri olması itibari ile caddenin başlangıcının her iki tarafında mezarlık bulunurdu. Mezarlık olarak kullanılan alan şehir merkezinin Batı girişinde askerlik şubesi önünden başlar, Mansur Bayram Caddesi’ne kadar uzanırdı. 1933 yılına kadar Akasya ağaçları arasında Düzceliler sonsuz uykuları için burada toprağa verilirdi.

Bugün Millet Bahçesinin içinde kalan Avni Akyol Parkı Düzce mezarlığının en eski kısmıydı. 1550’lerden itibaren ilk Düzceliler buraya gömülmüşlerdi. Zaman içinde mezarlık alanına ihtiyaç duyulduğunda mezarlık alanı batıya doğru genişletilmişti. Bu mezarlığın etrafında hiçbir zaman koruma duvarı da olmamıştı. Mezarlığın etrafı sadece Düzce’ye mahsus böğürtlen dikenleri ile çevriliydi.

19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren Düzce’ye Rumeli ve Kafkasya’dan göçler başladı. Bu coğrafyalardan gelenler de hayata veda ettiklerinde bu mezarlığa gömülmüşlerdi. Nüfusun artmasıyla mezarlığın bir müddet sonra yetmeyeceği ortaya çıktı. Bunun üzerine, Düzce’nin Kuzey-Doğusundaki Kuyumcu Hacı Ali Köyü’nün kurucusu olan Kuyumcu Hacı Ali Efendi kendisine ait arsanın büyük bölümünü mezarlık için bağışladı. Bağışladığı alan ise günümüz Krempark AVM’nin üzerinde bulunduğu arsanın büyük kısmı ile Kuyumcuzade bulvarına kadar olan alandı. Kayıtlarda mezarlığın bu kısmına Kuyumcu Hacı Ali Efendi’den ötürü Çerkez mezarlığı adının verildiğini de görüyoruz.

1850’lilerden önce Düzce’ye Rum ve Ermeni iskan edilmemişti. Düzce’nin ticari açıdan önem kazanmaya -özellikle tütün ticaretiyle-  başlamasıyla “tebaay-ı şahane” de denilen Rum ve Ermeniler de Düzce’ye göç etmeye başladılar. Gayrimüslimlerin Düzce’de yaşamaya başlamaları onlar içinde bir mezarlık alanı ihtiyacı ortaya çıkarttı. Bugünkü Anıtpark’ın bulunduğu alanın kuzey-doğu kısmında onlar içinde bir yer ayrıldı.

1931 yılında Bakanlar Kurulu tarafından çıkartılan Belediye Mezarlıkları Nizamnamesi ile şehir merkezi içerisinde kalan ve ihtiyaca cevap veremeyen mezarlıkların iptal edilmesi ve uygun yerlerde yeni mezarlıkların kurulması kararlaştırıldı. Düzce Belediyesi de bu uygulamaya 1933 yılında geçti. Bu kapsamda 1550’lerden itibaren yaklaşık 380 yıldır Düzcelilerin ebedi istirahatgâhı olan mezarlığa cenaze defni yasaklandı. Düzce Belediyesi, yeni şehir mezarlığı için uygun mekan aramaya başladı. Belediye, Azmimilli Mahallesi’nde, Asar Suyu’nun güneyinde ve Beyköy yolu üzerinde ağaçlık ve yeşillikler içindeki sahayı yeni mezarlık alanı olarak belirledi. Eski mezarlık ise kaderi ile baş başa bırakıldı. Bazı aileler yakınlarını torbalar ile yeni mezarlığa naklederlerken, sahipsiz kalanlar da kaderine terk edildi.

Zaman içinde ihtiyaca binaen eski mezarlık alanı çeşitli amaçlarla kullanıldı. Örneğin ilk Düzcelilerin gömüldüğü şimdiki Millet Bahçesi içinde kalan Avni Akyol Parkı’nın içinde bulunduğu alana 1935 yılında o zamanki adı İnhisarlar Müdüriyeti olan TEKEL’in katkılarıyla Düzce’nin ilk modern parkı yapıldı. Buradan çıkan kemikler Belediye ekiplerince usulüne uygun bir şekilde Azmimilli Mahallesi’nde bulunan yeni şehir mezarlığına nakledildi.  Bu katkı neticesinde Belediye de İstanbul Caddesi’nin güneyinde kalan metruk mezarlık alanını TEKEL’e verdi(Günümüzde Düzce Valiliğinin ön kısmında bulunan meydan). TEKEL’de kendisine verilen eski mezarlık alanına uzun yıllar Düzce’nin sembolü olacak “Yaprak Tütün Deposu” binasını inşa etti. Binanın şehre doğru, doğu tarafına da kendi memurları için lojmanlar inşa etti. Hafriyat işlemleri sırasında ortaya çıkan birçok kemik parçası da yine usulüne uygun olarak yeni şehir mezarlığına nakledildi.

Düzce’nin geleceğini şekillendirmesi açısından 1992 yılında çok önemli bir gelişme yaşandı. Bu yıl 3837 sayılı kanun ile Abant İzzet Baysal Üniversitesine bağlı olarak Düzce’de Tıp, Orman ve Teknik Eğitim Fakültelerinin açılması kararlaştırıldı. Fakülteler kendi binaları yapılıncaya kadar geçici olarak TEKEL’e ait bu binada eğitim ve öğretim faaliyetlerine başladılar. Ancak 1999 Gölcük ve Düzce Depremlerinde bina ağır hasar aldığı için yıkıldı.

Askerlik şubesi önüne eski Düzce Otogarı’nın, hemen arkasına da ilkokul ve kütüphane binalarının yapılması ile eski mezarlık tamamen ortadan kalkmış oldu. 1995 yılında otogar kaldırıldı. Bu alanda Düzce’nin ilk AVM’si olma özelliğine sahip Krempark AVM’nin temeli Düzce Belediyesinin öncülüğünde 1995 yılında atıldı. Bu tarihlerde ben ortaokul öğrencisiydim. Arkadaşlarımla okuldan çıkar buradaki hafriyat çalışmalarını izlerdik. Muazzam bir çalışmaydı. Metrelerce derine inildi. Hafriyat çalışmaları esnasında yüzlerce kafatası ve kemik parçası çıktı. Çıkan kemik parçaları ve kafatasları işçiler tarafından kutulara doldurulur ve peyder pey kamyonla şehir mezarlığına götürülürdü. Bizim de en büyük eğlencemiz bu kafataslarıyla oynamaktı. İşçiler bizi kovar; biz bir müddet sonra gelir oynamaya yine devam ederdik. Çocukluk işte….

Krempark AVM binasında başta deprem olmak üzere bazı talihsizlikler nedeniyle 1998 ile 2010 yılı arasında hiç bir çalışma yapılamamıştır. 2010 yılında yeniden başlayan çalışmalar 2012 yılında tamamlanmıştır. AVM’nin 1995 yılında başlayan inşaatı 2000 yılından önce bitirilebilmiş olsaydı Türkiye’nin ilk AVM’si olma unvanına sahip olacaktı. Düzce’de 1995 yılında böyle bir konunun gündeme gelmesi şehrin gelişmişliğinin bir göstergesi olması açısından oldukça önemlidir. Neyse konumuza dönelim…

Azmimilli Mahallesi’nde bulunan yeni şehir mezarlığında 1958 yılında Belediye Başkanı Afer Tütüncüoğlu’nun çalışmalarıyla mezarlık yeniden düzenlendi ve alan daha da genişletildi. Hacı Eşref Olcar, Hacı Selim Çulha, Ali Gösterişli, Nafiz İbrahimoğlu ve validesi, Melendereli Nuri Yeşildağ, Darıcı Köyü’nden Ahmet Duman ve Said Duman tarafından mezarlık sahasının genişletilmesi için belediyeye arsalar ve tarlalar hibe edildi. Mezarlık içerisine çam fidanları ekildi, mezarlığa giden cadde genişletildi ve bulvar hâline getirildi. Ancak, Düzce’nin hızla büyümesi, sık sık meydana gelen trafik kazaları, atlatmış olduğu 1944,1999 depremleri ile ölenlerin sayısında hızlı bir artış gözlendi. Belediye, bu nedenle zaruri olarak mezarlık alanının doğuya doğru genişletilmesine karar verdi. Komşu araziler sahiplerinden satın alınarak yeni mezarlığa ilâve edildi.

Düzce Mezarlığı’nda, Şehitlik’de tesis edildi. Şehitlik mezarlığın Doğu tarafında, hemen girişte ayrı bir bölümdedir. Çevre düzenlemesi ve anıt, şehitliğe ayrı bir anlam kazandırmıştır. Şehitlik mertebesine erişmiş asker ve polis kökenli Düzceli hemşerilerimiz ebedi uykularını burada uyumaktadır. Değerli Düzce Şehir Gazetesi okurları bize ayrılan sütunu bu hafta da fazlasıyla doldurduk. Haftaya yeni bir yazıda buluşmak dileğiyle…